๑) พระพุทธศาสนาอยู่คู่กับคนไทยและสังคมไทยมาเป็นเวลานับพันปีแล้ว บรรพบุรุษของเราทั้ง
พระเจ้าแผ่นดินและประชาชนต่างนับถือพระพุทธศาสนา โดยให้ความเคารพต่อพระพุทธ พระธรรม
พระสงฆ์ นำหลักธรรมมาใช้ในการดำเนินชีวิตประจำวัน เข้าวัดฟังธรรมและเข้าร่วมในพิธีกรรมต่าง ๆ ในทางพระพุทธศาสนา สังคมไทยในสมัยโบราณจึงเป็นสังคมที่ผูกพันกับพระพุทธศาสนา
พระเจ้าแผ่นดินและประชาชนต่างนับถือพระพุทธศาสนา โดยให้ความเคารพต่อพระพุทธ พระธรรม
พระสงฆ์ นำหลักธรรมมาใช้ในการดำเนินชีวิตประจำวัน เข้าวัดฟังธรรมและเข้าร่วมในพิธีกรรมต่าง ๆ ในทางพระพุทธศาสนา สังคมไทยในสมัยโบราณจึงเป็นสังคมที่ผูกพันกับพระพุทธศาสนา
๒) หลักธรรมคำสอนในพระพุทธศาสนาสอนให้บุคคลทั้งหลายละเว้นความชั่ว ทำความดี และทำจิตใจให้บริสุทธิ์ สอนในเรื่องของศีล สมาธิ ปัญญา สอนไม่ให้เบียดเบียนตนเองและผู้อื่น สอนในเรื่องพรหมวิหาร และสอนในเรื่องของความเอิ้อเฟื้อเผื่อแผ่ ในส่วนของธรรมะสำหรับผู้ปกครอง ก็มีเรื่องของทศพิธราชธรรม จักรวรรดิวัตร เป็นต้น สังคมไทยในสมัยโบราณจึงเป็นสังคมที่สงบสุข และเป็นสังคมที่ผู้คนเต็มเปี่ยมไปด้วยรอยยิ้ม จนเคยได้รับการขนานนามมา เป็นสยามเมืองยิ้ม มาแล้ว
๓) เมื่อการปกครองระบอบประชาธิปไตยมีเป้าหมายเพื่อสร้างการปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพื่อประชาชน การปกครองในระบอบนี้จึงได้รับการออกแบบมาเพื่อให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการปกครองให้มากที่สุด และจำกัดการใช้อำนาจของฝ่ายบริหารประเทศไม่ให้ใช้อำนาจจนเกินขอบเขต
๔) เช่นเดียวกับการปกครองในระบอบอื่น การปกครองในระบอบประชาธิปไตยก็มีเป้าหมายเพื่อสร้างสังคมที่มีความเจริญก้าวหน้า มีความสงบสุขและมีความเป็นธรรม ผู้บริหารประเทศจึงมีหน้าที่ต้องบริหารประเทศโดยอาศัยหลักธรรม หลักกฎหมาย บริหารประเทศด้วยความเอาใจใส่ ให้เกิดประโยชน์แก่ประชาชน ในขณะเดียวกันประชาชนในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของสังคมก็มีหน้าที่ที่จะต้องประพฤติตนเพื่อประโยชน์ส่วนรวม มีส่วนร่วมในการปกครองและตรวจสอบการใช้อำนาจปกครอง ปฏิบัติตามกฎหมายที่ออกมาโดยถูกต้องและมีความเป็นธรรม เสียภาษีอากร เป็นทหารรับใช้ประเทศชาติ เป็นต้น
๖) การนำหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนามาใช้กับการปกครองในระบอบประชาธิปไตยจะเสริมให้ระบอบประชาธิปไตยเป็นการปกครองที่มีความเป็นธรรมมากที่สุด ตัวอย่างของหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนาที่สามารถนำมาใช้ควบคู่กับการปกครองในระบอบประชาธิปไตยได้ ได้แก่
๕) มีนักวิชาการหลายคนที่คัดค้านไม่ให้มีการบัญญัติรับรองให้ศาสนาพุทธเป็นศาสนาประจำชาติไว้ในรัฐธรรมนูญ และยังมีอีกหลายท่านที่มีความเห็นว่าควรจะแยกศาสนาพุทธออกจากการเมืองการปกครอง (โปรดดูบทความสัมภาษณ์ อ.วรเจตน์ ภาคีรัตน์ : อุดมการณ์รัฐและพุทธศาสนากับประชาธิปไตย - http://blogazine.in.th/blogs/buddhistcitizen/post/4054 และบทความอื่นในบล็อกของกลุ่มพุทธศาสน์ของราษฎร(buddhistcitizen)) ซึ่งข้าพเจ้าไม่เห็นด้วยกับนักวิชาการทั้งหลายเหล่านี้ เนื่องจากหลักธรรมทางพระพุทธศาสนานั้นสามารถนำมาใช้กับการปกครองในระบอบประชาธิปไตยได้
-พรหมวิหารธรรม ทศพิธราชธรรมและจักรวรรดิวัตร เป็นหลักธรรมที่กำกับให้ผู้ทำหน้าที่บริหารประเทศปกครองประเทศด้วยความเป็นธรรม ด้วยเหตุด้วยผล และด้วยสันติวิธี มีไมตรีต่อประชาชน
-กุศลกรรมบท ๑๐ เป็นหลักธรรมที่คอยกำกับไม่ให้ผู้บริหารประเทศกระทำหรือพูดในสิ่งที่ก่อให้เกิดผลร้ายต่อสังคม ยกตัวอย่างเช่น หากสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรพูดจาแต่ในสิ่งที่เป็นความจริง พูดแต่ในสิ่งที่มีประโยชน์ เป็นไปตามหลักวิชา ใช้วาจาที่สุภาพ ไม่ใช้วาจาส่อเสียดในการประชุมรัฐสภา รวมความว่าเป็นการปฏิบัติตามวจีสุจริต ประชาชนก็จะได้รับประโยชน์จากการทำหน้าที่ของนักการเมืองที่ได้รับเลือกตั้งมา
-ขันติ โสรัจจะ เป็นหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนาที่เหมาะสมกับการปกครองในระบอบประชาธิปไตยมาก เนื่องจากในการปกครองระบอบประชาธิปไตยนั้น จะต้องถือตามฝ่ายเสียงข้างมาก ในขณะที่ให้ความเคารพต่อการตัดสินใจและให้ความคุ้มครองฝ่ายเสียงข้างน้อย และรู้จักการแก้ไขปัญหาด้วยสันติวิธี ซึ่งสิ่งเหล่านี้จักต้องอาศัยความอดทนอดกลั้นและความสงบเสงี่ยมเป็นอย่างมาก ความขัดแย้งทางการเมืองทั้งหลายในประวัติศาสตร์ของประเทศไทย ทั้งในกรณีของเหตุการณ์สังหารหมู่เมื่อวันที่ ๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๑๙ การสลายการชุมนุมเมื่อช่วงเดือนพฤษภาคมปี พ.ศ. ๒๕๓๕ และปี พ.ศ. ๒๕๕๓ ตลอดจนเหตุการณ์ปะทะกันระหว่างผู้ชุมนุมทางการเมืองทั้งหลายเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๕๑ นั้น เป็นเพราะผู้คนในสังคมไทยขาดหลักธรรมทั้งสองประการนั่นเอง
-ฆราวาสธรรมและเบญจศีลเบญจธรรม เป็นหลักธรรมสำหรับผู้บริหารประเทศทั้งฝ่ายนิติบัญญัติ บริหาร ตุลาการ ฝ่ายปกครองและประชาชนให้ดำเนินการในทางการเมืองด้วยความซื่อสัตย์สุจริต ด้วยความอดทนอดกลั้น ด้วยความเสียสละเพื่อประโยชน์ส่วนรวม ไม่เบียดเบียนซึ่งกันและกันในทางการเมือง ไม่ใช่เล่ห์เหลี่ยมในการดำเนินการทางการเมืองการปกครอง ในขณะที่ประชาชนก็ต้องมีความซื่อสัตย์สุจริต ไม่ซื้อสิทธิขายเสียง เป็นต้น
-อปริหานิยธรรม หลักธรรมที่ส่งเสริมในเรื่องของการปกครองแบบสามัคคี มีวินัย ให้ความเคารพต่อผู้ใหญ่ สตรี และตัวบทกฎหมาย ซึ่งสอดคล้องกับหลักการในการปกครองระบอบประชาธิปไตยซึ่งให้ความสำคัญกับมนุษย์และหลักนิติรัฐ-มงคลสูตร เป็นหลักธรรมอีกชุดหนึ่งที่สามารถนำมาใช้ในการปกครองในระบอบนี้ได้ เช่น
- การไม่คบคนพาล และการคบหาบัณฑิต ก็สามารถนำมาใช้ในการเลือกตั้งได้ โดยไม่เลือกคนที่มีความประพฤติเป็นคนพาลให้เป็นผู้แทนของประชาชน หรือผู้แทนในท้องถิ่น แต่ให้เลือกคนที่มีความซื่อสัตย์สุจริต มีความรู้ความสามารถ และมีความเสียสละไปทำหน้าที่ในการบริหารประเทศ
- การมีวินัยสำหรับประชาชนและผู้บริหารประเทศในการเคารพในปฏิบัติตามกฎหมายที่ออกมาโดยถูกต้องและมีความเป็นธรรม จะช่วยให้ผู้คนในสังคมเป็นผู้ที่ยึดมั่นในระเบียบแบบแผน และเป็นการส่งเสริมความเสมอภาคในทางกฎหมาย อันสอดคล้องกับหลักนิติรัฐอีกด้วย
- การทำงานโดยไม่คั่งค้างอากูล เหมาะสำหรับผู้บริหารประเทศที่มีภารกิจมากมายที่จะต้องจัดการให้เสร็จทั้งนี้ก็เพื่อความเจริญของประเทศชาติ และเพื่อความสุขของประชาชนนั่นเอง
-อคติ ๔ เป็นมาตรที่ประชาชนสามารถใช้ในการตัดสินได้ว่าการดำเนินการทางการเมือง
ทั้งการตรากฎหมาย (ฝ่ายนิติบัญญัติ) การบริหารประเทศของฝ่ายรัฐบาล และการวินิจฉัยอรรถคดีของศาล (ฝ่ายตุลาการ) และการทำหน้าที่ขององค์กรอิสระทั้งหลาย ว่าเป็นไปด้วยความเที่ยงธรรมหรือไม่
ทั้งการตรากฎหมาย (ฝ่ายนิติบัญญัติ) การบริหารประเทศของฝ่ายรัฐบาล และการวินิจฉัยอรรถคดีของศาล (ฝ่ายตุลาการ) และการทำหน้าที่ขององค์กรอิสระทั้งหลาย ว่าเป็นไปด้วยความเที่ยงธรรมหรือไม่
-ฯลฯ
๗) ดร.ปรีดี พนมยงค์ หนึ่งในคณะผู้เปลี่ยนแปลงการปกครองได้เคยกล่าวสุนทรพจน์ในรัฐสภามีใจความตอนหนึ่งที่กล่าวไว้ว่า "...ระบอบประชาธิปไตยนั้น เราหมายถึงประชาธิปไตยอันมีระเบียบตามกฎหมายและศีลธรรม และความซื่อสัตย์สุจริต ไม่ใช่ประชาธิปไตยอันไม่มีระเบียบ หรือประชาธิปไตยที่ไร้ศีลธรรม เช่น การใช้สิทธิเสรีภาพอันมีแต่จะให้เกิดความปั่นป่วน ความไม่สงบเรียบร้อย ความเสื่อมศีลธรรม ระบอบชนิดนี้เรียกว่า อนาธิปไตย หาใช่ประชาธิปไตยไม่ ...ระบอบประชาธิปไตยจะมั่นคงอยู่ได้ ต้องประกอบด้วยกฎหมาย ศีลธรรม และความซื่อสัตย์สุจริต หรือในครั้งโบราณกาลเรียกว่าการปกครองโดยสามัคคีธรรม การใช้สิทธิโดยไม่มีขอบเขตภายใต้กฎหมายหรือศีลธรรม หรือใช้สิทธิโดยไม่สุจริต ไม่ใช่หลักของประชาธิปไตย... " [๑] ซึ่งได้กล่าวมาแล้วว่าหลักธรรมทางพระพุทธศาสนานั้นก็มีเรื่องของศีลและเรื่องของความซื่อสัตย์สุจริตอยู่ด้วย
๘) ในตราของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ซึ่งเป็นมหาวิทยาลัยที่ก่อตั้งขึ้นหลังจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ก็เป็นรูปธรรมจักรคู่กับพานรัฐธรรมนูญ อันแสดงให้เห็นถึงการใช้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาควบคู่กับการปกครองโดยอาศัยกฎหมาย ซึ่งจะแยกจากกันไม่ได้นั่นเอง [๒]
๘) ในตราของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ซึ่งเป็นมหาวิทยาลัยที่ก่อตั้งขึ้นหลังจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ก็เป็นรูปธรรมจักรคู่กับพานรัฐธรรมนูญ อันแสดงให้เห็นถึงการใช้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาควบคู่กับการปกครองโดยอาศัยกฎหมาย ซึ่งจะแยกจากกันไม่ได้นั่นเอง [๒]
๙) จากที่อธิบายมาข้างต้นแสดงให้เห็นว่า หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาไม่ก่อให้เกิดความเสียหายต่อสังคมหรือเป็นปฏิปักษ์ต่อการปกครองในระบอบประชาธิปไตยแต่อย่างใด ในทางตรงกันข้าม
พระพุทธศาสนานั้นมีหลักธรรมที่ส่งเสริม สนับสนุนการปกครองด้วยความเป็นธรรม ด้วยสันติวิธี ด้วยกฎหมายที่มีความเป็นธรรมและด้วยการให้ความสำคัญต่อมนุษย์ทุกคน อันสอดคล้องกับหลักนิติรัฐ
หลักสิทธิมนุษยชน ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์และหลักความเสมอภาค ซึ่งเป็นหลักการที่สำคัญในการปกครองระบอบประชาธิปไตยนั่นเอง ดังนั้น การบัญญัติให้ศาสนาพุทธเป็นศาสนาประจำชาติก็ดี การออกกฎหมายเพื่อปกป้องคุ้มครองและส่งเสริมพระพุทธศาสนาก็ดี จึงเป็นสิ่งที่กระทำได้
พระพุทธศาสนานั้นมีหลักธรรมที่ส่งเสริม สนับสนุนการปกครองด้วยความเป็นธรรม ด้วยสันติวิธี ด้วยกฎหมายที่มีความเป็นธรรมและด้วยการให้ความสำคัญต่อมนุษย์ทุกคน อันสอดคล้องกับหลักนิติรัฐ
หลักสิทธิมนุษยชน ศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์และหลักความเสมอภาค ซึ่งเป็นหลักการที่สำคัญในการปกครองระบอบประชาธิปไตยนั่นเอง ดังนั้น การบัญญัติให้ศาสนาพุทธเป็นศาสนาประจำชาติก็ดี การออกกฎหมายเพื่อปกป้องคุ้มครองและส่งเสริมพระพุทธศาสนาก็ดี จึงเป็นสิ่งที่กระทำได้
๑๐) เมื่อหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนานั้นส่งเสริม สนับสนุนการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ผู้ที่เลื่อมใสในการปกครองระบอบประชาธิปไตย จึงควรสนับสนุนให้พระพุทธศาสนาได้รับการรับรองไว้ในรัฐธรรมนูญ และกฎหมายต่าง ๆ และควรสนับสนุนให้มีการนำหลักธรรมทางพระพุทธศาสนามาใช้ควบคู่กับหลักนิติรัฐ หลักสิทธิมนุษยชน และหลักความเสมอภาค เพื่อให้การปกครองในระบอบประชาธิปไตยเป็นการปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพื่อประโยชน์สุขของประชาชน โดยแท้จริง
อ้างอิง
[๑] วรรคสอง ของสุนทรพจน์ของนายปรีดี พนมยงค์ แสดงในสภาผู้แทนราษฎร วันที่ ๗ พฤษภาคม ๒๔๘๙ , เอกสารทางราชการของกรมโฆษณาการ ๘ พ.ค. ๒๔๘๙
http://www.pridiinstitute.com/autopage/show_page.php?h=11&s_id=12&d_id=12
[๒] ดูความหมายของตราธรรมศาสตร์ได้ในสัญลักษณ์ประจำมหาวิทยาลัย http://th.wikipedia.org/wiki/มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
